Back to Basics

INSTITUUT + ONAFHANKELIJK

In het scenario Back to basics keert opleiden terug naar de kern van de onafhankelijke journalistiek. De focus ligt op zaken die voor een journalist van oudsher belangrijk zijn: kennis, vaardigheden en houding aan de onderwijs- en objectiviteit, hoor & wederhoor en onafhankelijkheid aan de journalistieke kant. In dit scenario zijn het de onderwijsinstituten die een vast programma bepalen. De rol waarvoor de journalist wordt opgeleid wordt, is de traditionele van waarheidsvinder, duider, gatekeeper.

Na alle wildgroei van mbo-hbo&wo-opleidingen in de jaren ‘2000-’20 had de directeur van de Nieuwe School voor Journalistiek (NSJ) niet gedacht dat een uitkomst als deze mogelijk was. Terug gaan naar wat vanouds als de kern van de journalistiek wordt beschouwd: nieuwsgierigheid, kritische houding, onafhankelijkheid. Maar het bleek hard nodig. 

Het beroep was almaar diffuser geworden, de maatschappij steeds complexer, waardoor journalisten harder dan ooit nodig waren om betrouwbare informatie te kunnen bieden. Ook was er steeds meer polarisatie, waardoor het journalistieke werk gevaarlijker werd. Mede daarom moest er om te beginnen duidelijkheid komen over wie zich journalist mag noemen, wat het beroep inhoudt, wat de journalistieke taken zijn. 

Bescherm beroep

Het duurde een tijdje, maar na lang debatteren ging de Tweede Kamer overstag. Eindelijk: journalist werd een beschermd beroep. Dit betekende dat er een Wet Beroep Journalist kwam en dat alleen geaccrediteerde opleidingen het vak mochten onderwijzen. Vervolgens werden op enkele plekken in het land tweejarige opleidingen ingericht. De toelatingseisen waren streng. Immers, lang niet iedereen is voor het vak geschikt. 

Een van de gevolgen van deze verandering was dat de journalistiekopleidingen in Nederland overal een vast programma volgden. Daarin wordt de student opgeleid tot ‘waarheidsvinder’. Hij of zij is geen partij. De journalist is als een camera met open sluiter, die observeert, registreert, constateert. Vereist hiervoor is een open maar kritische blik en een goed ontwikkeld moreel kompas, met heldere journalistieke normen en waarden.

Hybride mix

De opleiding wordt aangeboden in een hybride mix van kleine fysieke en grote gezamenlijke bijeenkomsten, al dan niet digitaal. Hierin komen zowel inhoudelijke experts als binnen- en buitenlandse journalisten langs. Zij leren studenten context zien. Verder is er veel aandacht voor het aanleren van vaardigheden. Dat gebeurt in groepen onder leiding van een docent. In andere kleine groepen leren en debatteren studenten over zaken als ethische grenzen en het belang van inclusieve berichtgeving. Klassiek-journalistieke vereisten als hoor- en wederhoor, check- en dubbelcheck staan hoog in het vaandel. 

Research is een cruciaal onderdeel van de opleiding. Zij is immers altijd de backbone van het vak geweest. Get your facts straight! Om te beginnen moet je bronnen kunnen selecteren, analyseren en verifiëren. Verder leert de journalist in spe basisvaardigheden als interviewen, schrijven, filmen en monteren. Zijn belangrijkste taak is context te bieden en dus duiden. Kennis van (inter)nationale maatschappelijke verhoudingen is om die reden van groot belang.

Gatekeeper

De journalist fungeert als een gatekeeper voor zijn publiek. Hij helpt ze om de juiste informatie te verkrijgen en zaken in perspectief te leren zien. Daarbij is hij zich er bewust van dat hij een brede afspiegeling van de maatschappij biedt in zijn bronnenkeuze. Het publiek kan met comments reageren om zo eventuele fouten uit producties te halen.  

Technologie verandert het ambacht

Technologie heeft het de journalist gemakkelijker gemaakt. Zo was nieuwsberichten schrijven lange tijd een basisambacht voor elke journalist. Maar bots zijn zo handig geworden, dat het nu erom gaat dat de journalist alleen nog de juiste, betrouwbare data moet selecteren en invoeren. Een mooi bericht met vijf w’s en de h maakt de computer dan met één druk op de knop. 

Uit recent (2029) onderzoek van het Research Institute for Robot Journalism uit Brisbane blijkt dat 40% van de automatisch gegenereerde teksten door de lezer als aangenamer wordt ervaren dan handgemaakte teksten. Ze zijn korter, de zinnen zijn eenvoudiger en beter leesbaar. Het publiek stelt dat op prijs en begrijpt het bericht ook beter. 

Ook spelling was lange tijd een punt van zorg en aandacht in het onderwijs. Maar ook hierin is de technologie ons vooruit gesneld. Teksten worden automatisch verbeterd en er worden suggesties gedaan voor betere formulering. Bij schrijfvaardigheid ligt de nadruk daarom veel meer op de structuur van complexe producties, zintuiglijke waarneming en het weergeven van emoties. 

Ook beeld wordt door artificial intelligence aangevuld: bij een bericht wordt automatisch beeld gezocht. Ook hier geldt weer dat de computer de journalist wel nodig heeft ter controle en om de juiste data in te voeren.

Ik zie het als mijn taak om verantwoordelijke journalisten op te leiden

“De journalistiek kampte lange tijd met vertrouwensproblemen. Dat snapte ik. Iedereen mocht zich immers journalist noemen. Tegenwoordig is het veel duidelijker wie journalist is en wie niet. Maar noblesse oblige. Je mag van een journalist verwachten dat hij zijn taak zeer serieus neemt en weet waar de grenzen liggen. De nieuwe journalistieke beroepscode draagt daaraan bij. 

In mijn werkcolleges is er vooral ruimte voor debat. Over wat nu precies een kritische houding is, hoe ver je moet en hoe ver je mag gaan. Daarnaast speelt het belang van journalistieke normen en waarden. Bestaat objectiviteit, kun je daarnaar handelen? Hoe zorg je voor een evenwichtig brongebruik, in hoeverre moet je je bronnen (tegen zichzelf) beschermen, laat je je tekst vooraf lezen? Dat soort zaken. Maar ook: hoe verantwoord je je als journalist, hoe transparant moet je zijn, alles passeert de revue. We besteden veel tijd aan de juiste houding.”

Duiden en context bieden, dat is mijn core business.

Een opleiding journalistiek was een logische stap

“Ik wilde altijd al journalist worden. Nieuwe werelden binnenstappen, de waarheid boven tafel krijgen, corruptie aan de kaak stellen, duiden, context bieden, daarvan gaat mijn hart sneller kloppen. Ik ben niet zo van de standpunten en het gelijk. Ik vind vragen interessanter dan antwoorden. Elk antwoord is voor mij dan ook het begin van een volgende vraag. Een moderne opleiding Journalistiek was een logische stap. Zeker nu de maatschappij zo complex is geworden dat journalisten hard nodig zijn om informatie te kunnen filteren. 

In twee jaar leerde ik van alles over journalistieke normen en waarden, ik leerde ook de vereiste vaardigheden zoals research, interviewen, schrijven, filmen, editen. Na mijn opleiding ging ik aan de slag bij een regionale omroep. Intern via ons eigen opleidingsbedrijf volgde ik nog de cursus Know your public. Dat is verplichte kost voor iedereen op de redactie, speciaal ontwikkeld voor regionale media.”

Duiden en context bieden, dat is mijn core business.

nl_NLNL